Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων (πρόγραμμα παρέμβασης)
Στις μέρες μας, παραιτείται ραγδαία αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας και σχολικής προσαρμογής παιδιών και εφήβων σε διεθνές επίπεδο. Η βασική αιτία είναι η ελλιπής συμβουλευτική υποστήριξη της πλειοψηφίας των μαθητών με προβλήματα συμπεριφοράς, ενώ θεωρείται απαραίτητη η εφαρμογή παρεμβάσεων για την κάλυψη των αναγκών αυτών στο σχολικό πλαίσιο (Rutter & Smith, 1995; Saxe, Cross & Silverman, 1988; Χατζηχρήστου, 2004α). |
Ειδικότερα, αναφορικά με την ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα, ψυχολογικές και συμβουλευτικές υπηρεσίες παρέχονται κυρίως σε δημόσια ειδικά σχολεία και σε ορισμένα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Επίσης, τα τελευταία χρόνια, έχουν θεσμοθετηθεί και λειτουργούν τα Κέντρα Διάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (ΚΔΑΥ) με σκοπό την παροχή υπηρεσιών διάγνωσης, αξιολόγησης και υποστήριξης κυρίως στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και υπηρεσιών υποστήριξης εκπαιδευτικών και γονέων. Ωστόσο, η αναγκαιότητα της επέκτασης της παροχής ψυχολογικών υπηρεσιών στο σύνολο του μαθητικού πληθυσμού ενισχύεται και από τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που έχουν διεξαχθεί σε ελληνικά σχολεία με στόχο την ευαισθητοποίηση και την ενίσχυση μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών με την παροχή σχολικών ψυχολογικών υπηρεσιών (Hatzichristou et al., 2002; Δημητροπούλου, Γιαβρίμης & Χατζηχρήστου, 2006; Κωνσταντίνου, Γιαβρίμης & Χατζηχρήστου, 2006; Λαμπροπούλου, Γιαβρίμης & Χατζηχρήστου, 2006).
Από την άλλη πλευρά, στο πλαίσιο προσπαθειών ανάπτυξης της σχολικής ψυχολογίας και συμβουλευτικής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και της κάλυψης των αυξημένων αναγκών των μαθητών, διαμορφώθηκε ένα μοντέλο διασύνδεσης της θεωρίας, της έρευνας και της παρέμβασης στο σχολικό περιβάλλον (Hatzichristou, 1998, 2004; Χατζηχρήστου, 2004α). Το μοντέλο αυτό αποτελείται από τέσσερις φάσεις, με τις τρεις πρώτες να αφορούν στην αξιολόγηση των μαθητικών αναγκών, ενώ, στην τέταρτη φάση, εντάσσεται η ίδρυση και λειτουργία του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας (ΚΕΕΣΨ) του Τομέα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι σκοποί του εν λόγω κέντρου βασίζονται σε τρεις αλληλοεξαρτούμενους άξονες: α) Εκπαίδευση και κατάρτιση προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, εκπαιδευτικών, γονέων και επαγγελματιών ψυχικής υγείας σε θέματα πρόληψης, προαγωγής της ψυχικής υγείας και διευκόλυνσης της μάθησης, β) Συνεργασία του Πανεπιστημίου με σχολεία και φορείς της κοινότητας για το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στη σχολική κοινότητα και γ) Διεξαγωγή ερευνών, δημοσιεύσεις και εκδόσεις.
Ωστόσο, στην πράξη, εφαρμόζεται ένας μικρός αριθμός προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας χωρίς ουσιαστική μεθόδευση και από διαφορετικούς φορείς που δεν συνδέονται απαραίτητα με τα σχολεία. Τα προγράμματα αυτά έχουν, συνήθως, ειδικούς και περιορισμένους στόχους, ενώ ο σχεδιασμός τους δεν βασίζεται σε ευρύτερη επιστημονική τεκμηρίωση και δεν προβλέπουν αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Επίσης, συχνά, δεν υπάρχει η δυνατότητα επιμόρφωσης άλλων επαγγελματιών για να είναι εφικτή η ευρύτερη εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών στα σχολεία, περιλαμβάνοντας όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές με συμπεριφορικά προβλήματα.
Επιπρόσθετα, με βάση τις διαπιστώσεις αυτές, προέκυψε η ανάγκη σχεδιασμού, ανάπτυξης και εφαρμογής προγραμμάτων πρόληψης που να βασίζονται στην αξιολόγηση των αναγκών των μαθητών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να ακολουθούν τα σύγχρονα μοντέλα αξιολόγησης, ώστε να διαπιστωθεί τόσο η αποτελεσματικότητά τους όσο και η δυνατότητα εφαρμογής τους από ειδικούς της ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικούς. Βασικές δραστηριότητες του ΚΕΕΣΨ προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες αυτές είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή παρεμβατικών προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης. Ένα από τα παρεμβατικά προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης που έχει σχεδιαστεί και εφαρμοστεί από το Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας είναι το «Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης: Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο», σε συνεργασία με άλλους φορείς ψυχικής υγείας (Χατζηχρήστου και συνεργάτες, 2001; Χατζηχρήστου, 2004β).
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιαστούν ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και το μοντέλο αξιολόγησης του παραπάνω προγράμματος, ενώ θα περιγραφεί η εφαρμογή του σε μια τάξη ενός Δημοτικού σχολείου από μια φοιτήτρια και θα παρουσιαστούν ενδεικτικά αποτελέσματα από την αξιολόγηση της παρέμβασης. Αναλυτικότερα, το παρόν πρόγραμμα, εφαρμόζεται σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης και απευθύνεται στους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ περιλαμβάνει μία θεματική ενότητα με τίτλο: «Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων» για την απόκτηση των βασικών συναισθηματικών δεξιοτήτων από τους μαθητές.
Από την άλλη πλευρά, στο πλαίσιο προσπαθειών ανάπτυξης της σχολικής ψυχολογίας και συμβουλευτικής στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και της κάλυψης των αυξημένων αναγκών των μαθητών, διαμορφώθηκε ένα μοντέλο διασύνδεσης της θεωρίας, της έρευνας και της παρέμβασης στο σχολικό περιβάλλον (Hatzichristou, 1998, 2004; Χατζηχρήστου, 2004α). Το μοντέλο αυτό αποτελείται από τέσσερις φάσεις, με τις τρεις πρώτες να αφορούν στην αξιολόγηση των μαθητικών αναγκών, ενώ, στην τέταρτη φάση, εντάσσεται η ίδρυση και λειτουργία του Κέντρου Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας (ΚΕΕΣΨ) του Τομέα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι σκοποί του εν λόγω κέντρου βασίζονται σε τρεις αλληλοεξαρτούμενους άξονες: α) Εκπαίδευση και κατάρτιση προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, εκπαιδευτικών, γονέων και επαγγελματιών ψυχικής υγείας σε θέματα πρόληψης, προαγωγής της ψυχικής υγείας και διευκόλυνσης της μάθησης, β) Συνεργασία του Πανεπιστημίου με σχολεία και φορείς της κοινότητας για το σχεδιασμό και την εφαρμογή προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών στη σχολική κοινότητα και γ) Διεξαγωγή ερευνών, δημοσιεύσεις και εκδόσεις.
Ωστόσο, στην πράξη, εφαρμόζεται ένας μικρός αριθμός προγραμμάτων πρόληψης και προαγωγής της ψυχικής υγείας χωρίς ουσιαστική μεθόδευση και από διαφορετικούς φορείς που δεν συνδέονται απαραίτητα με τα σχολεία. Τα προγράμματα αυτά έχουν, συνήθως, ειδικούς και περιορισμένους στόχους, ενώ ο σχεδιασμός τους δεν βασίζεται σε ευρύτερη επιστημονική τεκμηρίωση και δεν προβλέπουν αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους. Επίσης, συχνά, δεν υπάρχει η δυνατότητα επιμόρφωσης άλλων επαγγελματιών για να είναι εφικτή η ευρύτερη εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών στα σχολεία, περιλαμβάνοντας όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές με συμπεριφορικά προβλήματα.
Επιπρόσθετα, με βάση τις διαπιστώσεις αυτές, προέκυψε η ανάγκη σχεδιασμού, ανάπτυξης και εφαρμογής προγραμμάτων πρόληψης που να βασίζονται στην αξιολόγηση των αναγκών των μαθητών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να ακολουθούν τα σύγχρονα μοντέλα αξιολόγησης, ώστε να διαπιστωθεί τόσο η αποτελεσματικότητά τους όσο και η δυνατότητα εφαρμογής τους από ειδικούς της ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικούς. Βασικές δραστηριότητες του ΚΕΕΣΨ προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες αυτές είναι ο σχεδιασμός και η εφαρμογή παρεμβατικών προγραμμάτων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης. Ένα από τα παρεμβατικά προγράμματα πρωτογενούς πρόληψης που έχει σχεδιαστεί και εφαρμοστεί από το Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών Σχολικής Ψυχολογίας είναι το «Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης: Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο», σε συνεργασία με άλλους φορείς ψυχικής υγείας (Χατζηχρήστου και συνεργάτες, 2001; Χατζηχρήστου, 2004β).
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιαστούν ο σχεδιασμός, η εφαρμογή και το μοντέλο αξιολόγησης του παραπάνω προγράμματος, ενώ θα περιγραφεί η εφαρμογή του σε μια τάξη ενός Δημοτικού σχολείου από μια φοιτήτρια και θα παρουσιαστούν ενδεικτικά αποτελέσματα από την αξιολόγηση της παρέμβασης. Αναλυτικότερα, το παρόν πρόγραμμα, εφαρμόζεται σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης και απευθύνεται στους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ περιλαμβάνει μία θεματική ενότητα με τίτλο: «Αναγνώριση, έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων» για την απόκτηση των βασικών συναισθηματικών δεξιοτήτων από τους μαθητές.
Για περισσότερα επιλέξτε μία από τις παραπάνω εικόνες ή τον αρχικό τίτλο
Συγγραφή / Επιμέλεια: Γεωργία Κίτσου